Het is niets nieuws om te stellen dat het animo voor de medezeggenschap de afgelopen jaren flink is gekelderd. Met opkomstcijfers van 10% kan je je afvragen of het nog wel democratisch verantwoord is dat studenten plaatsnemen in een raad en zonder een overtuigende meerderheid ‘de student’ mogen vertegenwoordigen. Er zijn veel studenten die niet eens op de hoogte zijn van het feit dat medezeggenschap bestaat. Een burgerberaad (of studentenberaad) zou in die zin een mooi instrument kunnen zijn om meer inspraakmomenten te hebben met studenten die normaliter minder actief zijn binnen de universiteit of in het studentenleven. Het zijn immers toch vaak dezelfde gezichten die we terugzien op de activiteiten, borrels en lezingen.
In een aantal gemeentes vinden nu discussies plaats over het al dan niet inrichten van een burgerberaad. Een burgerberaad is een groep gelote inwoners die de politiek advies geeft over een lastig onderwerp. Dit wordt niet zo maar ingezet, maar alleen in situaties waar een heel belangrijk advies moet worden gegeven. Zo denkt de gemeente Utrecht onder andere na over een burgerberaad over het al dan niet afsteken van vuurwerk tijdens de jaarwisseling.
Voorstanders van een burgerberaad zien het als een mooi instrument om de lokale democratie te versterken. “We willen Utrechters namelijk beter betrekken bij actuele en maatschappelijk relevante vraagstukken”, zegt wethouder Eva Oosters (Participatie, Student & Starter). Het is ook een goede manier om juist mensen te bereiken die niet vanzelf bij inspraakavonden te vinden zijn.”
Maar zou zoiets ook werken binnen een onderwijsinstelling? Renske, beleidsmedewerker Onderwijs bij de LSVb, was in april bij een lezing over de stand van zaken in de medezeggenschap van Marlies de Honingh, bestuurskundige van de Radboud Universiteit. Zij droeg een idee van Frank Leoné aan, een wetenschapper die zich kritisch opstelde tegenover de implementatie van Erkennen & Waarderen, een strategie die pleit voor Open Science en de aanpassing van de manier waarop onderzoekers worden geëvalueerd. Het traject loopt nogal langzaam, omdat het voor sommige medewerkers nog onduidelijk is op basis van welke criteria zij zullen worden beoordeeld. Leoné schreef samen met twee hoogleraren een open brief aan het College van Bestuur van de Radboud met het idee voor een R100: een soort burgerberaad op onderwijsinstellingen met 100 willekeurig gelote werknemers die samen beslissen over hoe het project Erkennen & Waarderen uitgerold zou moeten worden. Volgens Leoné raken op deze manier alle medewerkers betrokken bij het programma, niet alleen de gerenommeerde wetenschappers, maar ook de kwetbare groepen, waaronder bijvoorbeeld medewerkers zonder vaste aanstelling, promovendi en ondersteunend personeel zoals baliemedewerkers.
Naast zo’n burgerberaad voor werknemers, stelt Marlies, zou de toevoeging van willekeurig gekozen studenten aan zo’n raad de machtverhouding plat kunnen slaan tussen docent en student. Alle perspectieven tellen mee en meer onderwerpen zouden besproken kunnen worden, zoals dienstverlening, internationalisering of het hele gebeuren rondom het BSA. Renske: “Voor een burgerraad is het belangrijk dat dit gaat om een afspiegeling van de samenleving, of in dit geval, alle mensen die verbonden zijn aan een onderwijsinstelling. Ook is het belangrijk om te vragen naar waarden van mensen: vinden we het belangrijk dat er geïnvesteerd wordt in meer sociale activiteiten of meer in duurzaamheid?”
Maar kan zo’n burgerberaad de medezeggenschap vervangen? Eén van de belemmeringen waar de medezeggenschap mee te maken krijgt is dat studenten op decentraal niveau vaak met hun docenten in de raad zitten, waardoor echt kritisch zijn niet mogelijk is omdat je alleen maar wat te verliezen hebt. Daar komt bij dat in de medezeggenschap momenteel een oneerlijke beloning per onderwijsinstelling wordt gehanteerd en de druk om af te studeren hoog is. Er is dus minder tijd beschikbaar voor studenten om zich echt goed in de stukken te kunnen bijten het hele jaar door. Een burgerberaad zou dat allemaal weg kunnen nemen.
Echter kan een burgerberaad niet voor elke beslissing opgetrommeld worden. Daar heb je toch echt de checks and balances van raadsleden voor nodig die meerdere dossiers hebben doorstaan en de systemen van de universiteit goed kennen. Een burgerberaad kan daarnaast niet de werkzaamheden van een studentenpartij vervangen, die jarenlang lobbyt en netwerkt binnen een universiteit. Bovendien heeft het raadswerk ook positieve invloed op de ontwikkeling van soft skills onder studenten, om niet te vergeten het opbouwen van een netwerk en ervaring binnen de universiteit.
Tegelijkertijd kennen maar weinig studenten goede voorbeelden van invloed dat wel gewerkt heeft. Er heerst het beeld dat invloed geen zin heeft of dat de invloed pas achteraf komt: vaak hebben de studenten die na jou komen in de medezeggenschap een open doel na jouw voorzet als oud-raadslid. Er zijn een aantal voorbeelden, maar dat zijn vaak partijen die jarenlang verschillende raadsleden hebben aangedragen om één probleem aan te kaarten. Bovendien zijn er ook medewerkers die graag een soort testgroep zouden doen om af te tasten of bepaalde veranderingen blijvend gemaakt kunnen worden. Bijvoorbeeld bij het doorvoeren van het plan van een Utrechtse studentenpartij met plantaardige melk in de machines, riep een medewerker van de universiteit meermaals de wens uit dat met een grote groep studenten uit te testen; al gaat een burgerberaad natuurlijk wel iets verder dan dat. Het is geen simpele ja- of nee-vraag, maar ook weer meer dan een inspraakavond. Bij een burgerberaad moet dus goed nagedacht worden over bij welke vraagstukken het precies ingezet kan worden.
Een burgerberaad zou een mooi instrument zijn om te laten zien dat directe participatie en democratie binnen de universiteit wel mogelijk is. Een burgerberaad zou in dat opzicht een mooie toevoeging kunnen zijn aan de rechten die de medezeggenschap momenteel heeft, bijvoorbeeld dat er jaarlijks een burgerberaad ingezet mag worden op een onderwerp aangedragen door de medezeggenschap. Gezien het hele debat en alle verschillende meningen rondom BSA lijkt een burgerberaad met willekeurig gekozen studenten helemaal niet zo’n slecht idee.
Wat vind jij? Denk je dat een burgerberaad een mooi middel zou zijn voor de medezeggenschap? Of moeten het hoger onderwijs wegblijven van zulke instrumenten? Heeft de universiteit de mankracht om zoiets op te zetten? Stuur een mailtje naar info@landelijkoverlegfracties.nl.
Door: Rémi ter Haar
Bronnen:
https://www.utrecht.nl/bestuur-en-organisatie/initiatief-en-invloed/uw-invloed/burgerberaad/
https://ans-online.nl/artikelen/tussen-droom-en-daad-erkennen-en-waarderen/
landelijkoverlegfracties.nl 